جذب مواد مغذی گیاهان و فواید فسفر

فسفر یکی از عناصری است که به مقدار کمتر از ازت و پتاسیم توسط گیاهان جذب می شود. غلظت فسفر در بافت های گیاهی 3/0-2/0 درصد است که مقدار جذب شده تقریباً برابر با کلسیم و گوگرد می باشد. اگر مقدار ازت در بافت های گیاهی را 3-2 درصد در نظر بگیریم مشخص می شود که مقدار فسفر جذب شده حدود 1/0 ازت می باشد.
فسفر دارای تحرک بسیار کمی در خاک بوده و علی رغم آنیون بودن به شدت جذب سطحی رس ها شده و از خاک شسته نمی شود به همین دلیل میزان فسفر شسته شده نسبت به ازت بسیار ناچیز می باشد، اما فسفر می تواند همراه با ذرات رس و چسبیدن به آن ها در اثر فرسایش به وسیله آب از یک نقطه به نقطه ای دیگر منتقل و وارد آب های جاری و سطحی شود.
ورود فسفر به همراه رسوبات به آب های سطحی و آبراهه ها باعث رشد بیش از حد جلبک ها در آب شده که آن را شکوفه دهی جلبک ها می گویند و این امر مرگ آبزیان را به همراه دارد، زیرا جلبک ها با مصرف اکسیژن محلول آب باعث کمبود اکسیژن آبزیان می گردند. این نوع آلودگی با فسفر را اصطلاحاً خود پروری می گویند.
فسفر بر خلاف ازت دارای اتلاف گازی نمی باشد ولی فسفر مصرف شده در خاک می تواند تثبیت شده یعنی از فرم محلول و قابل جذب به فرم نامحلول و غیر قابل جذب تبدیل گردد که این پدیده باعث پایین آمدن راندمان کودهای فسفره در خاک می شود. فسفر وظایف متعددی را در گیاه انجام می دهد به همین دلیل کمبود آن باعث کاهش شدید عملکرد و رشد ونمو گیاه می شود.
در کمپانی آیدین ما توانستیم کودی با تکنولوژی اروپایی تحت عنوان فسکو FOSKO عرضه کنیم که در اصل کودی با خاصیت قارچ کشی فوق العاده به همراه تامین پتاسیم تولید می گردد. منبع فسفر این کود اسید فسفرو می باشدکه توسط هیدروکسیدپتاسیم خنثی شده و فسفیت پتاسیم که همان NIJUX FOSKO است که با حضور عنصر مس و ماده آلی تولید می گردد. این کود مناسب کشاورزی مدرن و ارگانیک بوده و از مزایای این کود میتوان به مواردی چون ، خاصیت کودی و قارچ کشی به صورت همزمان ، افزایش مقاومت گیاه نسبت به بیماریها در اثر افزایش سنتز فیتوآلکسین، جلوگیری از ریزش گل و گیاه و بد شکلی میوه و افزایش سایز و طعم و رنگ میوه اشاره کرد.

فسفر با بسیاری از عناصر غذایی اثر متقابل دارد؛ از جمله شناخته شده ترین اثرات متقابل، اثر متقابل فسفر و روی می باشد. هرگاه غلظت بالایی از فسفر را در خاک مصرف کنیم غلظت روی در بافت های گیاهی کاهش می یابد و چنانچه خاک دارای روی کافی نباشد، مصرف بیش از حد کودهای فسفره باعث کمبود روی خواهد شد. دانشمندان دلیل ایجاد کمبود روی را تشکیل فسفات روی در خاک و برخی دیگر تشکیل فسفات روی در گیاه می دانند که نامحلول بوده و برای گیاهان قابل استفاه نمی باشد.
آزمایشات و پایلوت های روز مزرعه انجام شده در مجموعه آداک شیمی آیدین نشان می دهد که فسفات روی هم در خاک و هم در ریشه و گره های ساقه و برگ تشکیل می شود و موجبات کمبود روی را فراهم می کند. حالت عکس آن نیز دیده می شود یعنی غلظت های بالای روی می تواند باعث پایین آمدن غلظت فسفر در بافت ها شود، به همین دلیل توصیه می شود از مصرف کودهای فسفردار و دارای روی در یک شیار خودداری شود.
فسفر همچنین با آهن نیز دارای اثر متقابل بوده و غلظت های بالای فسفر می تواند باعث کمبود آهن در گیاهان شود. از آن جا که خاک های کشور ما بیشترآهکی و غلظت آهن و روی در این خاک ها پایین می باشد مصرف بیش از حد کودهای فسفره می تواند منجر به کمبود روی و آهن در محصولات زراعی و باغی شود، به همین دلیل توصیه می شود که از مصرف بیش از حد کودهای فسفره در این خاک ها اجتناب گردد.
هچنین از کودهای مهم مجموعه آداک شیمی آیدین در رابطه با عناصر ماکرو منجمله عنصر فسفر میتوان به کود فولیکس FOLIX ، ترابوم TERRABOM ، بایوجوکس BIOJUX اشاره کرد. این کودهای تخصصی شامل فولویک اسید و هیومیک اسید هستند که به همراه فسفر ، نیتروژن ، روی و ماده آلی و کربن آلی می باشد. که فرمولاسیون خاص این کود موجب شده تاثیر بسزایی در کالوس زایی و افزایش ریشه زایی، اصلاح کننده ساختار خاک ، کاهش پی اچ خاک و همچینن افزایش تولید محصولات غده ای دارد.

 وظایف فسفر در گیاهان

از جمله وظایفی که فسفر بر عهده دارد می توانیم موارد زیر را نام ببریم:
1- فسفر در ساختمان فسفو لیپیدها بکار رفته است و فسفو لیپیدها غشای سلولی را می سازند بنابراین کمبود فسفر باعث اختلال در وظایف غشای سلولی شده که نتیجه آن کاهش یافتن فعالیت های حیاتی گیاهان و رشد و نمو می باشد.
2- فسفر در ساختمان ATP بکار رفته است و ATP سوخت لازم برای انجام فعالیت های حیاتی را تامین می کند، بنابراین با کمبود فسفر میزان ATP کاهش یافته و بسیاری از فعالیت های حیاتی گیاهان که با صرف ATP انجام می شود مثل جذب فعال عناصر غذایی و تثبیت بیولوژیک ازت کاهش یافته و یا متوقف می شود.
3- فسفر در ساختمان نیکوتین آمید دی نوکلئوتید فسفات یا NADP بکار رفته است که این ماده نیروی لازم برای احیاء گاز کربنیک را فراهم می سازد، بنابراین با کاهش فسفر اسمیلاسیون کربن(کربن گیری) کاهش یافته و با کاهش فتوسنتز عملکرد نیز کاهش می یابد.
4- فسفر در پر شدن دانه نقش اساسی داشته و هنگام پر شدن دانه مخصوصاً در غلات مقدار قابل ملاحظه ای ترکیبات فسفر دار آلی که فیتین نامیده می شوند به دانه ها منتقل می گردد، به همین دلیل است که مصرف فسفر باعث افزایش وزن هزار دانه یا صد دانه در گیاهان می شود.
یکی از ترکیبات فسفر دار آلی که در اثر مصرف فسفر زیاد در دانه غلات تجمع می کند ماده ای به نام اسید فیتیک است. اگرچه این ماده برای انسان ها مشکل ساز نمی باشد اما وجود مقدار زیاد آن در دانه غلات مخصوصاً آرد، باعث کمپلکس کردن(کلاته کردن) آهن و روی در جیره غذایی شده و به دفع آن ها از بدن کمک می کند.
5- فسفر باعث رشد و توسعه ریشه می شود و ریشه گیاهان در شیارهای کود فسفره رشد و توسعه فراوان می یابند.
6- فسفر در ساختمان اسیدهای نوکلئیک(RNA , DNA) نیز بکار رفته و کمبود آن باعث اختلالات ژنتیکی در گیاهان می شود.
* کود ریشه = کود فسفره؛ و کود ریشه به بالای گیاه = کود ازته.

2-2) علائم کمبود فسفر در گیاهان

کمبود فسفر در گیاهان بر خلاف ازت که باعث زردی و یا کلروز در گیاهان می شود، باعث تغییر رنگ برگ ها به سبز تیره مایل به آبی می شود و از آنجا که فسفر یکی عنصر متحرک در گیاه به حساب می آید کمبود فسفر ابتدا در برگ های مسن تر و پایینی دیده می شود.
در برخی از گیاهان علاوه بر علامت فوق، پشت برگ های پایینی به رنگ قرمز ارغوانی در می آید که می توانیم آن را در مو، ذرت و گوجه فرنگی به وضوح ببینیم. گاهی اوقات قسمت پایینی ساقه ذرت در اثر کمبود فسفر به رنگ قرمز ارغوانی در می آید.
کمبود رشد و لاغری نیز یکی دیگر از علائم کمبود فسفر در گیاهان می باشد.

2-3) فرم های فسفر موجود در خاک

فسفر در خاک به فرم آلی و معدنی یافت می شود. هرچه میزان ماده آلی خاک بیشتر باشد میزان فسفر آلی در خاک بیشتر است و برعکس زمانی که خاک از ماده آلی فقیر می باشد بیشتر فسفر خاک را فسفر معدنی تشکیل می دهد.
فسفر آلی در خاک عمدتاً به صورت اینوزیتول فسفات می باشد(40-30درصد فسفر). حدود 10درصد از فسفر آلی خاک شامل فسفولیپیدها و اسیدهای نوکلئیک می باشد و 50درصد از فسفر آلی خاک را ترکیباتی تشکیل می دهند که ساختمان شیمایی آن ها هنوز مشخص نشده است.
فرمول اینوزیتول C6H6(OH)6 است و هرگاه به جای OH آنیون فسفات H2PO4− جایگزین شود ماده ای به وجود می آید به نام اینوزیتول فسفات که همان فیتین یا ترکیبات فسفردار آلی می باشد.
هرگاه شش عامل OH با آنیون فسفات جایگزین شوند ماده ای به وجود می آید به نام اینوزیتول هگزا فسفات یا اسید فیتیک که فرمول آن C6H6(H2PO4)6 می باشد.
اینوزیتول فسفات که ماده ای آلی و فسفردار است در اثر فعالیت های آنزیم فسفاتاز شکسته شده و به فسفر معدنی و قابل جذب تبدیل می شود.
فسفر معدنی در خاک را در خاک های آهکی و قلیایی فسفات کلسیم و در خاک های اسیدی فسفات های آهن و آلومینیوم تشکیل می هند. پنانچه در خاک های اهکی و قلیایی pH کاهش یابد یا به عبارت دیگر خاک اسیدی شود فسفات کلسیم به فرم محلول در می آید و برای گیاه قابل جذب می شود و برعکس در خاک های اسیدی زمانی که pH افزایش یابد فسفات های آهن و آلومینیوم به فرم محلول و قابل جذب در می آیند.

 تثبیت فسفر در خاک

کودهای فسفره که در خاک مصرف می شوند معمولاً راندمان بالایی نداشته و در سال اول 30-20درصد کود مورد استفاده قرار می گیرد و بقیه کود باقی مانده در خاک در اثر واکنش های جنبی به ترکیباتی تبدیل می شوند که محلول نبوده و برای گیاهان قابل جذب نمی باشند. این پدیده یعنی تبدیل شدن فرم محلول و قابل جذب(کود مصرفی) به فرم نامحلول و غیر قابل جذب را اصطلاحاً تثبیت فسفر می گویند.
تثبیت فسفر در خاک های آهکی و اسیدی با مکانیزم های متفاوتی انجام می شود و به طور کلی تثبیت فسفر به صورت جذب سطحی غیر قابل برگشت به آبِ خاک و همچنین تشکیل رسوب انجام می شود.
شرکت آداک شیمی آیدین کودی تحت عنوان سولفوم SOLFUM عرضه میکند که حاوی پتاسیم گوگرد و ماده آلی می باشد که عملکرد چشمگیری در راستای کاهش تنشهای محیطی، افزایش قدرت دفاعی گیاه، افزایش سوخت و ساز و متابولیسم، آزاد سازی عناصر تثبیت شده خاک ، فعال سازی آنزیمها، بیوسنتز کوآنزیمها، تولید پروتئین و کلروفیل و سایر ترکیبات حساس، کاهش pH خاک نشان می دهد.
اگر غلظت فسفات در آبِ خاک کم باشد بیشتر پدیده جذب سطحی، و زمانی که غلظت فسفات در خاک زیاد باشد تشکیل رسوب باعث تثبیت فسفر در خاک می شود.

تثبیت فسفر در خاک های آهکی

1- جذب سطحی، در خاک های آهکی آنیون فسفات می تواند جذب سطحی کربنات کلسیم شده که دیگر امکان برگشت آن به آبِ خاک وجود ندارد، در این فرآیند جای آنیون فسفات با آنیون کربنات عوض می شود.
* خاک های آهکی و قلیایی مثل خاک کشور ما دارای ذراتی است که از کربنات کلسین تشکیل شده و این کربنات کلسیم نیز از Ca2+ و CO32− تشکیل شده است، همچنین در آبِ خاک دو فرم H2PO4− و HPO42− وجود دارد که CO32− که دارای دو بار منفی است با HPO42− که در آبِ خاک وجود دارد و دارای دو بار منفی است جایگزین شده و در نتیجه در سطح خاک در کلسیم فسفات تشکیل می شود.
* بهترین pH در خاک برای جذب فسفر همان pH خنثی است.
* در خاک های اسیدی باید pH را بالا و در خاک های قلیایی pH را پایین بیاوریم.
چنانچه pH در خاک های اسیدی افزایش یابد از تشکیل هیدروکسید کاتیون ها جلوگیری به عمل آمده و در نتیجه هیدروکسید کاتیونی برای جذب سطحی وجود نخواهد داشت. اگر واکنش هیدروکسیدها با آنیون فسفات را به صورت تعادلی در نظر بگیریم با افزایش غلظت OH و در نتیجه افزایش pH خاک واکنش به سمت چپ میل نموده و هیچ گونه جذب سطحی اتفاق نمی افتد.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

دکمه بازگشت به بالا